سرگذشت کلیسای عیسی منجی مسکو

کلیسای جامع عیسی منجی در اوایل قرن بیستم ساخته شد؛ اما با تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، یک استخر به جای آن به راه افتاد و در نهایت دوباره به کلیسا تغییر کاربری داد.

کلیسای جامع عیسی منجی (Cathedral of Christ the Saviour)، یکی از بلندترین کلیساهای فرقه ارتدکس مسیحیان در جهان است که در حاشیه شمالی رودخانه موسکوا در شهر مسکو، پایتخت روسیه، قرار دارد.

در طول بیش از ۱۵۰ سال گذشته، دو کلیسا یکی پس از دیگری در اینجا قرار داشته‌اند؛ اما در یک دوره میانی، استخری که بزرگ‌ترین استخر در سراسر اتحاد جماهیر شوروی به شمار می‌آمد، در این مکان وجود داشت.

کلیسای جامع اصلی

پس از حمله‌های فاجعه‌بار ناپلئون به روسیه و عقب‌نشینی مرگ‌بار آن‌ها در اواسط یک زمستان وحشتناک، الکساندر یکم از تزارهای روسیه عهد کرد تا یک کلیسای جامع برای احترام به عیسی منجی بسازد؛ زیرا او بر این باور بود که مشیت الهی خداوند، روسیه را از نابودی نجات داد.

تزار به‌دنبال یک طراحی نئوکلاسیک پرزرق‌و‌برق بود و معمار این کلیسا، الکساندر لاورن تیویچ (Aleksandr Lavrentyevich) خواسته او را برآورده کرد و نقشه کلیسا را به او ارائه داد؛ اما نیکولاس اول، جانشین الکساندر یکم، یک مسیحی ارتدکس متعصب بود که طراحی نئوکلاسیک را نمی‌پسندید. برای همین نقشه اصلی طراحی را تغییر داد و به این ترتیب طراحی جدید کلیسا، به ایاصوفیه در قسطنطنیه شباهت پیدا کرد. مکان اصلی ساخت کلیسا در تپه‌های اسپارو (Sparrow Hills) نیز به حال خود رها و محل نزدیک‌تری به کرملین مسکو، برای آن در نظر گرفته شد.

در سال ۱۸۳۹ و حدود سه‌دهه پس از آرزوی الکساندر یکم، زمین کلیسای جامع خاک‌برداری شد و عملیات ساخت‌و‌ساز، ۴۰ سال دیگر به طول انجامید. در نهایت کلیسا در سال ۱۸۸۳ به‌طور رسمی به‌عنوان یک مکان مقدس تعیین شد.

کلیسای جامع عیسی منجی، یک ساختمان شگفت‌انگیز و اعجاب‌آور بود. نیکلاس اول بهترین نقاشان روسی را برای زیباسازی فضای داخلی آن استخدام کرد و تزیینات داخلی این کلیسا حدود بیست سال طول کشید. فضای داخلی کلیسا شامل یک گالری دوطبقه مزین به نقاشی بود که دیوارهای آن با انواع سنگ مرمر کمیاب، گرانیت و دیگر سنگ‌های گران‌بها تزیین شدند. طبقه همکف این گالری به یادبود پیروزی روسیه بر ناپلئون اختصاص یافت و طبقه بالای آن در اختیار گروه کُر کلیسا قرار گرفت. گنبد بسیار بزرگ این سازه نیز با لایه نازکی از طلا آبکاری شد.

درست ۳۴ سال پس از تقدیس این کلیسا، انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، سلطنت تزارها را سرنگون کرد و چند سال بعد، اتحاد جماهیر شوروی به وجود آمد. بلشویک‌ها، یکی از دو شاخه اصلی حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه که به مذهب اعتقادی نداشتند، رویکردی متخاصمانه در برابر دین اتخاذ کردند. آن‌ها به‌هیچ‌وجه دوست نداشتند که کلیسا کنترل این سرزمین را در دست بگیرد، بنابراین اولین کاری که پس از رسیدن به قدرت انجام دادند، حذف دین و ترویج آتئیسم (خداناباوری) بود.

اماکن مذهبی مصادره شدند، معتقدان مورد حمله و آزار قرار گرفتند و کشیش‌ها و هزاران نفر دیگر به کمپ‌های کارگری در سیبری تبعید شدند. کلیسای جامع در نزدیکی کرملین که توانست ۱۰ سال دیگر دوام بیاورد، تبدیل به منظره‌ای ناخوشایند و زشت شد؛ اما در سال ۱۹۳۱ به دستور ژوزف استالین با دینامیت از صحنه روزگار پاک شد.

قصر شوروی (The Palace of the Soviets)

در همین‌ حال، طراحی یک ساختمان دیگر در شرف وقوع بود. مقامات رسمی شوروی، یک مرکز حکومتی جدید می‌خواستند که برای اسکان‌دادن به نمایندگان تمام جمهوری‌هایی که به اتحادیه پیوسته بودند، جای کافی داشته باشد. استالین می‌خواست این ساختمان، نماد و مظهر اتحادیه و بزرگداشت پیروزی کمونیست باشد.

قرار بود این ساختمان که به‌عنوان قصر شوروی شناخته می‌شد، با ارتفاع ۴۱۵ متر، بلندترین ساختمان جهان باشد. آن‌ها می‌خواستند که در ۱۰۰ متر بالایی ساختمان، یک مجسمه از لنین قرار دهند.

مقرر شده بود که قصر شوروی در محل کلیسای ویران‌شده عیسی منجی ساخته شود. ساخت‌وساز آن در اواخر دهه ۱۹۳۰ آغاز و پس از حفاری یک گودال دایره‌ای بزرگ، فونداسیون کلیسای جامع قدیمی بیرون آورده شد. فوندانسیون جدید از قطعات بتنی کمی خمیده به‌همراه حلقه‌های متحدالمرکز تشکیل می‌شد که باید ستون‌های اصلی سالن را حمل می‌کرد. آن‌ها تازه احداث فریم‌های آهنی طبقه‌های پایینی را آغاز کرده بودند که هیتلر به روسیه هجوم آورد و ساخت‌وساز به اجبار متوقف شد.

ساخت‌ این سازه هرگز دوباره از سر گرفته نشد. در حین جنگ، فریم‌های آهنی احداث‌شده پایین آورده و برای استحکامات دفاعی مسکو و پل‌های راه‌آهن به کار گرفته شدند.

در همین حین، مقامات شوروی به‌خصوص بوریس ایوفان (Boris Iofan)، معمار یهودی اهل شوروی که این ساختمان را طراحی کرده بود، همچنان امیدوار بودند. وی به تکمیل نقشه طراحی خود ادامه داد تا ساختمان بدون نقصی را به مقامات تحویل دهد که دارای موضوع پیروزی پس از جنگ و تزئین دیوارهای داخلی با نقوش مکرر نشان پیروزی (Order of Victory) بود؛ اما طرح‌های پیش‌نویس او دست‌نخورده باقی ماند و کل پروژه در سال ۱۹۵۸ کنار گذاشته شد.

استخر مسکوا

به پیشنهاد نیکیتا سرگیویچ خروشچف، رهبر شوروی بعد از استالین و دبیر اول کمیته مرکزی حزب کمونیست در اتحاد جماهیر شوروی، فونداسیون مدور بلااستفاده، با آب پر و تبدیل به یک استخر عمومی شنا شد. استخر مسکوا یا همان استخر مسکو در سال ۱۹۶۰ آغاز به کار کرد و در آن زمان، بزرگ‌ترین استخر در کل اتحاد جماهیر شوروی و یکی از بزرگ‌ترین‌ها در جهان محسوب می‌شد.

این استخر مدور در نوع خود بی‌نظیر با قطر ۱۳۰ متر، ظرفیت ۲۰ هزار فرد را به‌صورت هم‌زمان داشت و در تمام طول سال حتی در زمستان‌ها باز بود.

دمای آب قابلیت تنظیم داشت، برای همین آب در تابستان‌ها سرد و در زمستان‌ها گرم بود. در سال‌های اولیه تاسیس، این استخر محبوبیت بسیار بالایی در میان مردم داشت و در دهه اول فعالیت، بیش از ۲۴ میلیون بازدیدکننده به خود جذب کرد.

کلیسای جامع جدید

در اواخر دورره اتحاد جماهیر شوروی، سیاستمداران قدرت کنترل مذهب را از دست دادند و جامعه مسیحیت در سراسر کشور شروع به بازگرداندن کلیساها کرد و مراسم‌های مذهبی بار دیگر در کشور برگزار شد.

پس از متلاشی‌شدن اتحاد جماهیر شوروی، تصمیم گرفته شد که یک کلیسای نمادین در جایی که استخر مسکو قرار داشت، ساخته شود. بیش از یک‌ میلیون شهروند مسکو برای این پروژه، پول اهدا کردند. به این ترتیب، استخر مسکوا در سال ۱۹۹۴ تخریب و ساخت‌و‌ساز دوباره کلیسای جامع آغاز شد. در نهایت کلیسای جامع تکمیل‌شده عیسی منجی را در سال ۲۰۰۰ متبرک اعلام کردند.

گردآوری توسط: تحقیقستان