۱۰ عملیات مهم در دفاع مقدس

این عملیات از هشتم تا بیست و دوم آذر ۱۳۶۰ در منطقه شمال غربی اهواز, دشت آزادگان و شهرستان سوسنگرد انجام شد هدف از آن تصرف تنگه چزابه و دسترسی به هورالهویزه بود در نتیجه این عملیات شهر بستان آزاد شد ارتباط شمال ـ جنوب نیروهای متجاوز قطع و تنگ چزابه تصرف شد نیروهای ایرانی در جریان عملیات طریق القدس به هورالهویزه دسترسی یافتند

● طریق القدس

این عملیات از هشتم تا بیست و دوم آذر ۱۳۶۰ در منطقه شمال غربی اهواز، دشت آزادگان و شهرستان سوسنگرد انجام شد. هدف از آن تصرف تنگه چزابه و دسترسی به هورالهویزه بود. در نتیجه این عملیات شهر بستان آزاد شد. ارتباط شمال ـ جنوب نیروهای متجاوز قطع و تنگ چزابه تصرف شد. نیروهای ایرانی در جریان عملیات طریق القدس به هورالهویزه دسترسی یافتند.

گرچه سه فروند هواپیمای اف۱۴ ایران در این عملیات منهدم شد، اما در نقطه مقابل ۱۸۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۴ فروند هلی کوپتر و ۱۳ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق از کار افتاده و نابود شد. همچنین نیروهای ایرانی ۱۵۰ دستگاه تانک، ۱۹ قبضه توپ، ۱۲۰ دستگاه ماشین آلات مهندسی، ۲۵۰ خودرو و ۲۳ قبضه ضدهوایی به غنیمت گرفتند. در برابر ۹۰۰ شهید ایرانی، قریب ۳۵۰۰ عراقی کشته و زخمی شده و ۵۴۶ نفر از آنها به اسارت درآمدند. سپاه و ارتش به صورت مشترک و با رمز «یا حسین» این عملیات را انجام دادند .

● بدر

دقیقا یک سال پس از عملیات پر حرف و حدیث خیبر که در جریان مراحل شناسایی آن، یکی از خبره ترین طراحان جنگی ایران، یعنی حسن باقری به شهادت رسیده بود، در همان منطقه عملیات بدر به اجرا گذاشته شد تا اهداف ناتمام مانده عملیات خیبر را به سرانجام برساند.

عملیات بدر بیستم اسفند ۶۳ آغاز شد و در بیست و ششم اسفند ۶۳ به پایان رسید. منطقه عملیاتی غرب هورالهویزه بود که از شمال به ترابه و از جنوب به کانال سوئیب و القرنه در خاک عراق محدود می شد.

هدف اصلی عملیات بدر تصرف جاده العماره ـ بصره، راهیابی به مرکز اصلی هورهای غرب دجله و تسلط بر شرق دجله بود. حاصل این عملیات تصرف بیش از ۵۰۰ کیلومتر مربع از منطقه هور شامل روستاهای ترابه، لحوک، نهروان، فجره و نیز جاده خندق در نزدیکی جاده بصره ـ العماره به طول ۱۳ کیلومتر بود.

اهداف عملیات نیز گرچه به تصرف درآمدند، اما به دلیل استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی، نیروهای ایرانی نتوانستند این اهداف را تثبیت کنند. از میزان خسارات مادی و تلفات انسانی نیروهای ایرانی در این عملیات هیچ گونه اطلاعاتی در دست نیست، اما بر اساس گزارش های منابع داخلی ۲۵۰ تانک و نفربر، ۴۰ قبضه انواع توپ،۲۰۰ خودرو، ۶۰ قبضه انواع خمپاره انداز، ۴فروند هواپیمایPC – V، ۲ فروند هواپیمای میگ و سوخو و ۴ هلی کوپتر عراقی منهدم شده و ۵۰ قبضه انواع خمپاره انداز و دو دستگاه رادار زمینی رازیت به غنیمت گرفته شد. در جریان این عملیات، عراق حدود ده هزار نفر کشته و زخمی و ۳۲۰۰ نفر اسیر داد.

● فتح المبین

این عملیات که از دوم فروردین تا دهم فروردین ۱۳۶۱ در منطقه شوش و دزفول انجام شد. منطقه عمومی فتح المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.

هدف این عملیات آزادسازی منطقه غرب دزفول و خروج دزفول و اندیمشک از برد توپخانه عراق بود. در نتیجه عملیات فتح المبین ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغالی آزاد شد و نیروهای ایرانی به مرز بین المللی در غرب شوش و دزفول نزدیک شدند. خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش از تیررس توپخانه عراق از دیگر دستاوردهای این عملیات بود. از خسارات نیروهای ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست، اما ۴ لشکر عراق، ۳۶۱ تانک و نفربر، ۱۸ هواپیما، ۳۰۰ خودرو و ۵۰ توپ در جریان این عملیات منهدم شدند. همچنین ۳۲۰ تانک و نفربر، ۵۰۰ خودرو و ۱۶۵ توپ نیز به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد. بر اساس ادعای منابع غیر رسمی رزمندگان اسلام در ا ین عملیات شهدای زیادی تقدیم کردند. درنقطه مقابل عراق نیز۱۵۰۰۰ اسیر و ۲۵۰۰۰ کشته و زخمی داد.

● والفجر ۸

عملیات والفجر ۸ را می توان از فتح الفتوح های جنگ تحمیلی خواند. این عملیات در بیستم بهمن ۱۳۶۴ شروع و در بیست و نهم فروردین ۱۳۶۵ تمام شد. منطقه عملیاتی اروندرود، خور عبدالله و شبه جزیره فاو بود. هدف از این عملیات ورود به خاک عراق به منظور تعیین کنندگی در پایان جنگ به شمار می رفت. گرچه به قول سردار علایی دستگاه دیپلماسی فرصت فتح فاو را قدر نشمرد. در نتیجه این عملیات ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق و شهر فاو به تصرف درآمد. هم مرزی با کویت، تهدید ام القصر و انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس از دیگر دستاوردهای این عملیات بود. ۳۹ هواپیما، ۵ هلی کوپتر،۵۴۰ تانک و نفربر، ۲۵۰خودرو، ۲۰ توپ صحرایی، ۵۵ توپ ضدهوایی و ۲ ناوچه موشک انداز از ماشین جنگی عراق نابود شد. همچنین ایران توانست ۹۵ تانک و نفربر، ۱۸۰ خودرو، ۲۰توپ صحرایی، ۱۲۰ توپ ضدهوایی و ۳ رادار موشکی از عراق غنیمت بگیرد. در عملیات والفجر ۸ فقط بر اثر حمله شیمیایی عراق۲۰۰۰ ایرانی شهید و ۳۰۰۰ نفر مصدوم شدند. نیروهای عراقی نیز ۲۱۰۵ اسیر و ۵۰ هزار کشته و زخمی دادند. عملیات فتح فاو را می توان نقطه پایان جنگ در جبهه جنوب دانست. با فتح شبه جزیره فاو، نه منطقه ای در جبهه جنوبی برای عملیات ایران باقی مانده بود و نه تک های عراق کاری پیش می بردند. فاو تا ماه های آخر جنگ در تصرف ایران باقی مانده بود و عراق فقط به مدد عملیات گسترده در مناطق مختلف و استفاده از جنگ افزارهای غیرقانونی شیمیایی موفق به بازپس گیری فاو شد.

● بیت المقدس

این عملیات شناخته شده ترین عملیات گسترده نیروهای ایرانی در جریان جنگ هشت ساله بود؛ عملیاتی که از دهم اردیبهشت تا سوم خرداد ۱۳۶۱ و با هدف آزادسازی خرمشهر و هویزه، خروج اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه عراق و تامین مرز انجام شد. در نتیجه آن نه تنها خرمشهر که ۵۰۳۸ کیلومتر مربع دیگر از اراضی اشغالی نیز آزاد شد. به واسطه این عملیات ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد.

۲۸۵ دستگاه تانک و نفربر، ۴۰ فروند هواپیما، ۲فروند هلی کوپتر و ۵۰۰ دستگاه خودروی عراق منهدم شد. همچنین ۱۰۵ دستگاه تانک و نفربر، ۱۸ قبضه توپ و ۹۵هزار مین از عراقی ها به غنیمت گرفته شد. نیروهای ایرانی در جریان این عملیات ۶۰۰۰ شهید دادند و ۱۹ هزار اسیر از عراق گرفته و ۱۶ هزار نفر از آنها را کشته و زخمی کردند. این عملیات با رمز یا علی بن ابیطالب انجام شد.

● محرم

عملیات محرم از تاریخ دهم آبان تا شانزدهم آبان ۱۳۶۱ در استان ایلام و در منطقه موسیان، جنوب شرقی دهلران، غرب عین خوش و ارتفاعات جبال حمرین (خط مرزی بین المللی) انجام شد. این عملیات را می توان نخستین عملیات گسترده ایران در جبهه میانی تلقی کرد. تا پیش از آن عملیات ها در جبهه جنوبی و استان خوزستان صورت می گرفت. هدف از انجام عملیات محرم، آزادسازی جبال حمرین و مناطق مرتفع منطقه به منظور تامین امنیت دهلران و موسیان بود. ثمره عملیات محرم آزادی ۵۵۰ کیلومتر از اراضی اشغالی از جمله چاه نفتی بیات ـ نهرعنبر و تامین ۵۰ کیلومتر از مرز بود. در این عملیات نیروهای ایرانی موفق به تعقیب متجاوز شده و ضمن تصرف ۳۰۰ کیلومتر از خاک عراق، شهرک زبیدات را نیز در اختیار گرفتند. از میزان خسارت وارده به قوای مسلح ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست. اما قریب به ۲۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۳۰ دستگاه خودرو و ۱۲ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق منهدم شد. نیروهای ایرانی همچنین ۱۴۹ دستگاه تانک و نفربر و ۲۷۰ دستگاه خودرو از این تجهیزات را به غنیمت گرفتند. عملیات محرم البته به لحاظ نیروی انسانی برای ایران پرهزینه بود، تنها از لشکر امام حسین که از نیروهای عمل کننده بود، ۵۴۰۰ نفر شهید یا زخمی شدند. از میزان اسرا و شهدای سایر لشکرها و تیپ ها اطلاعاتی در دست نیست. در نقطه مقابل۷۰۰۰ عراقی کشته و زخمی شدند و ۳۴۰۰ نفر از آنها به اسارت درآمدند. عملیات محرم با رمز یا زینب و در ماه محرم انجام شد.

● کربلای ۱۰

پس از ناکام ماندن تلاش های چندباره برای گشودن جبهه جدیدی در شمال مرزهای ایران و عراق، عملیات کربلای ۱۰، این طلسم را شکست. عملیات کربلای ۱۰ از بیست و پنجم فروردین ۱۳۶۶ تا پنجم اردیبهشت ۱۳۶۶ با همکاری نیروهای اتحادیه میهنی کردستان در منطقه ماووت در سلیمانیه عراق صورت گرفت. هدف از عملیات کربلای ۱۰، تصرف ماووت، گشودن جبهه جدید در مناطق شمالی و تجزیه قوای دشمن در مناطق مختلف بود. حاصل این عملیات تصرف ۲۵۰ کیلومتر از خاک عراق تا ارتفاعات نزدیک به ماووت بود. ۱۰ دستگاه تانک و نفربر، یک فروند هلی کوپتر و ۵عراده توپ از ادوات جنگی عراق در این عملیات نابود شد. عراق در این عملیات همچنین متحمل هزار کشته، ۱۵۰۰ زخمی و ۲۱۰ اسیر شد. از خسارات و تلفات ایران در این عملیات اطلاعاتی در دست نیست.

● خیبر

در فاصله زمانی سوم اسفند تا بیست و دوم اسفند ۱۳۶۲ در منطقه هورالهویزه، عملیاتی انجام شد که هدف آن تصرف جزایر مصنوعی مجنون، خشکی شرق دجله و جاده بصره ـ العماره در خاک عراق بود. این عملیات که خیبر نام گرفت، توانست جبهه جدیدی در شمال بصره گشوده و به تصرف هزار کیلومتر مربع در هور به همراه جزایر مجنون و ۴۰ کیلومتر مربع در طلاییه انجامید. در جریان این عملیات سنگین ۳ فروند هلی کوپتر شنوک از تجهیزات نیروهای ایرانی منهدم شد و اطلاعات بیشتری در این خصوص در دست نیست. در نقطه مقابل ۳۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۳ فروند هلی کوپتر و یک فروند هواپیما از ادوات جنگی ارتش عراق منهدم شد و ۴۲ دستگاه تانک، ۱۲۰ دستگاه کمپرسی و بیش از ۶ دستگاه لودر و بلدوزر به غنیمت سپاهیان اسلام درآمد. در این عملیات۱۸۰۰ رزمنده شهید، ۵۰۰۰ نفر مفقود و ۱۵۰۰ نفر مجروح شدند. به کارگیری سلاح شیمیایی توسط صدام ۲۵۰۰ مصدوم شیمیایی نیز در میان ایرانی ها بر جا گذاشت. عراق نیز در جریان این عملیات متحمل۵۰۰۰ کشته و زخمی و ۱۳۰۰ اسیر شد. عملیات خیبر با رمز یا رسول الله گرچه پیروزمندانه و موفق به حساب می آمد، با این حال برای تثبیت و حفظ مواضع تصرف شده بویژه دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی، تلفات زیادی را به ارتش که در این منطقه پدافند می کرد، تحمیل شد.

● والفجر ۱۰

در سال پایانی جنگ، عراق سعی داشت تعیین کنندگی در پایان جنگ را از آن خود کند. اما عملیات والفجر ۱۰ که از بیست و چهارم اسفند ۶۶ تا پنجم فروردین ۶۷ در محدوده حلبچه تا سلیمانیه در شمال عراق انجام شد، توانست این توازن را به نفع ایران تغییر دهد. هدف این عملیات تصرف حلبچه، فراهم سازی مقدمات تصرف سد دربندیخان و انسداد عقبه اصلی دشمن در استان سلیمانیه بود. حاصل کار هم آزادسازی و تصرف منطقه ای به وسعت حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع شامل شهرهای حلبچه، خرمال، بیاره، طویله در عراق و همین طور شهر نوسود در ایران بود. عراق در این عملیات ۲۷۰ تانک و نفربر، ۶۰ توپ صحرایی، ۲۰ ضدهوایی، ۴۰ خمپاره انداز و ۲۳۰ خودروی خود را از دست داد. نیروهای ایرانی همچنین ۹۰ تانک و نفربر، صد توپ صحرایی، ۲۰ توپ ضدهوایی، ۲۰ خمپاره انداز، ۱۵ دستگاه مهندسی و۸۰۰ خودرو را به غنیمت گرفتند. بهره گیری ددمنشانه نیروهای عراقی از سلاح شیمیایی به شهادت ۵۰۰۰نفر از مردم کرد حلبچه منجرشد. ۵۴۴۰ اسیر و ده هزار کشته و زخمی از دیگر ضربه های وارده به عراق در این عملیات بود.

● کربلای ۱

عملیات کربلای ۱ به منظور کاهش فشار در جبهه های جنوبی از نهم تیر ۱۳۶۵ تا نوزدهم تیر ۱۳۶۵ اجرا شد. این عملیات در جبهه میانی و در منطقه ای که از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهران آباد و از شرق به جاده مهران ـ دهلران، محدود می شد، صورت گرفت.

هدف از عملیات کربلای ۱ بازپس گیری شهر مهران و تامین مرز بود و از ثمرات عملیات کربلای ۱ آزادی و تصرف ۱۷۵ کیلومتر مربع از جمله باز پس گیری شهر مهران از دشمن متجاوز بود.

همچنین ارتفاعات قلاویزان و چند پاسگاه عراقی به تصرف درآمد. ۱۱۰ دستگاه تانک و نفربر نیز از تجهیزات نیروهای عراقی منهدم شده و ۷۳ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰دستگاه خودروی نظامی، ۹۰ دستگاه خمپاره انداز، ۲۰ دستگاه آتشبار ضدهوایی و۱۰ دستگاه خودروی مهندسی به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد. از تلفات انسانی نیروهای ایرانی در این عملیات اطلاعاتی در دست نیست، اما از نیروهای عراقی ۲۰۰۰ نفر کشته و مفقود،۷۰۰۰ نفر زخمی و ۱۲۱۰ نفر اسیر شدند.

گردآوری توسط: تحقیقستان