تاریخچه آب ها
آب ماده ای است که حیات بدون آن میسر نیست. بشر در دوره نو سنگی سعی در مهار آب داشته است و بر روی الواحی که از ۴ هزار سال قبل از میلاد از سومری ها باقی مانده است سنگ نوشته هائی با این مضمون موجود است.
در دین یهود اشاره شده است که حضرت موسی در ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح با عصای سحرآمیز خود چشمه ای در دل کویر پدید آورد.
این موضوع بر اهمیت آب در زمانهای گذشته صحه می گذارد، به نحوی که تمدنهای بزرگ در کنار رودهای بزرگ ظاهر شده اند.
استخراج آبهای زیرزمینی سابقه ای طولانی در کشورهای مختلفچون چین (حفر چاهی تا عمق ۱۵۰۰ متر بوسیله دسته های نی) ، مصر (چاه یوسف با عمق تقریبی ۱۰۰ متر ۳۰۰۰ سال قدمت دارد) و ایران باستان دارد. منوچهر پادشاه ایرانی حدود ۳۴۰۰ سال پیش دستور داد تا حفر کاریز (قنات ) را به برزگران بیاموزند. پیوند دادن لوله های چاه و انتقال ثقلی آب زیرزمینی کاری طاقت فرسا بوده که ایرانیان سرآمد آن بوده اند. کهن ترین قناتی که آثاری از آن باقی مانده است در شمال ایران پیدا شده است.
این قنات همزمان با ورود آریائی ها حفر گردیده است. عمر قنات گناباد که مادرچاه آن ۳۰۰ متر عمق دارد را ۲۵۰۰ سال برآورد کرده اند.
امپراطوری ایران تا دوره طولانی از لحاظ قدرت در دنیا بیمانند بود و این نه فقط به لحاظ نظامی بلکه فنآوری سرآمد سپاه ایران بود. در تاریخ آمده است که کورش بزرگ پس از گرفتن سرزمین سوریه در آسیای صغیر به بابل که همچون دژی مستحکم بود حمله کرد. دیده بانان بابلی وقتی ایرانیان را در حال حفر کانال دیدند به آنان ریشخند زدند تا اینکه سپاه ایران با انحراف آب رودخانه و پائین افتادن سطح آب فرات از رود گذشتند و وارد بابل شدند.
پس از کورش پسرش کمبوجیه به فکر حفر کانال سوئژ افتاد ولی به دلیل اوضاع نابسامان سیاسی در نقاط دیگر کشور مجبور به ترک مصر شد تا اینکه پادشاه دیگر ایران داریوش، کانالی حفر کرد و رود نیل را به دریای سرخ پیوند داد تا کشتی های جنگی ایران از دریای مدیترانه وارد رود نیل شوند.
خشایار شاه پسر داریوش در ۴۸۰ سال قبل از میلاد با سپاه بزرگی از کشتی های جنگی به یونان حمله کرد و با حفر کانال بزرگ خشایار شاه که عرضی نزدیک به ۴۵ متر داشت لشکریان خود را به جای عبور از دریای اژه از آن عبور داد.
مک لوئی (۱۹۸۴) اظهار می کند که ایرانیان نخستین مردمی بودند که با ساختن “چرخ آبی” آب رودخانه ها را به زمین های زراعی پائین تر و بالاتر منتقل کنند. اهمیت آب در ایران باستان آنچنان زیاد بود که برخی رودخانه ها با نام رودخانه های شاهنشاهی شناخته می شد و برای شروع آبگیری از آنها الزاماٌ می بایست فرستاده فرمانروا حضور داشته باشد و مردم می بایست آب بهای استفاده از رودخانه را به خزانه واریز می کردند.
در کتب و آثار به جامانده از دانشمندان قدیمی ایران بطور مفصل به بحث شناخت و اهمیت آب پرداخته شده است. ابوبکر محمدبن الحسن الکرجی دانشمند ایرانی بود که بیش از ۱۰۰۰ کتابی بنام “استخراج آبهای پنهانی” نگاشت و جالب اینجاست که ایشان در آن زمان سیکل هیدرولوژیکی را تشریح می نمایند. خواجه نظام الملک در کتاب سیاست نامه خود موضوع توزیع عادلانه آب را امری حیاتی بر می شمرد و عدول از آن را باعث تباهی مملکت می داند. ایرانیان تجارب خود در صنعت آب را به مردم دیگر منتقل می کردند، آنچنانکه نقل است سلمان فارسی با اندیشه حفر خندق مانع از نفوذ لشکر قریش شد.
در یک ویژه نامه ترویجی آب و امنیت غذائی (وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۱) به نقل ازگزارش صندوق جمعیت ملل متحد آمده است که طی ۷۰ سال گذشته جمعیت جهان ۳ برابر و مصرف آب در جهان ۶ برابر شده است. سالیانه به جمعیت جهان ۷۵ میلیون نفر افزوده می شود و پیش بینی می شود که جمعیت کشورهای توسعه نیافته و کم توسعه یافته طی ۵۰ سال آتی نیز از رشدی ۳۰۰ درصدی فراتر رود. پیش بینی های خوش بینانه تا سال ۲۰۵۰ میلادی جمعیت جهان را۷٫۹ میلیارد نفر برآورد نموده اند، این در حالی است که برخی پیشگوئی ها خبر از جمعیت ۱۰٫۹ میلیار نفری در جهان دارند.
نظریه ای بینابین این رقم را ۹٫۳میلیارد نفر برآوردمی کند. همان منبع اضافه می نماید که در سال ۱۳۸۱ جمعیت ایران نیز از مرز ۷۰ میلیون فراتر رفت. با در نظر گرفتن اینکه متوسط بارش سالیانه در ایران چیزی حدود یک سوم میزان جهانی آن است (مهدوی ۱۳۷۸)؛ می توان گفت مبحث آب توجه ویژه ای را می طلبد. (قابل ذکر است که همین مقدار ناچیز بارندگی نیز از توزیع مکانی یکسانی برخوردار نمیباشد بطوریکه در ۲۸ درصد از سطح کشور مقدار بارش متوسط سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی متر بوده واین مقدار در۹۶ درصد از سطح کشور از ۲۰۰ میلی مترنیز کمترمی باشد). اقلیم فراخشک در ۱۵ استان کشور ، در ۷ استان و در ۱۰ استان اقلیم غالب است، بنابراین مسئله بالا بودن تبخیر و تعرق نیز محدودیتی مضاعف محسوب می شود.
(برای مشاهده جزئیات اینجا کلیک کنید.) با آنکه کشور ایران حدود ۱٫۱ درصد از خشکی های جهان را به خود اختصاص داده است صرفا ۰٫۳۴ درصد از آبهای جهان را در اختیار دارد. مسئله ریزشی فصلی این بارش و پارکندگی نامنظم آن هم خود مبحث جداگانه ای است.
آمارمطالعات وزارت نیرو میانگین حجم بارندگی در ایران را سالانه ۴۰۰ میلیارد متر مکعب برآورد نموده است که از این میزان ۳۱۰ میلیارد متر مکعب درسطح ۸۷۰ هزار کیلومتر مربع از حوزه های آبخیز کوهستانی و۹۰ میلیار متر مکعب در سطح ۷۷۸کیلومتر مربع مناطق دشتی می باشد.
در مناطق کوهستانی در اثر تبخیر و تعرق بطور متوسط هرساله ۲۰۰ میلیارد متر مکعب ودر مناطق دشتی ۸۴ میلیارد متر مکعب آب از دسترس خارج می شودکه جمعا ۷۱ درصد از حجم بارش را شامل می شود. از حجم باقیمانده نیز ۵۹ میلیارد متر مکعب مناطق کوهستانی و ۲ میلیارد متر مکعب در مناطق دشتی نفوذ می نماید.
حجم آب باقیمانده نیز ۵۱ میلیارد متر مکعب در مناطق کوهستانی و ۴ در مناطق دشتی به شکل رواناب ظاهر می شود. حجم آبهای زیر زمینی کشور در حدود ۳۵ میلیار متر مکعب برآورد گردیده است که حدود ۳۰ میلیارد مترمکعب آن مربوط به مخازن آبرفتی و حدود ۵ میلیارد متر مکعب برآود شده است. با فرض قابلیت بهربرداری از ۶۰ درصد این مخازن امکان تا حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب وجود خواهد داشت. بخشکشاورزی با اختصاص ۸۸٫۸۸ درصد، آب شرب با اختصاص ۶٫۶۷ درصد و بخش صنعت با ۴٫۴۵ درصد مهمترین مصارف آب در ایران می باشند
گردآوری توسط: تحقیقستان
