معماری ایران باستان
شاید به جرات بتوان گفت برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کرده و از آن در معماری استفاده کردند.
عمر هنر در ایران به قدمت تاریخ است و معماری از کهن ترین هنرها است. رونق و اعتلای معماری در ایران از دوران باستان گواه آن است که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی و نیزسدسازی و مهندسی بوده است که نمونه آن بناهای مختلف و سدهای باستانی و دهکده های متعدد در جای جای خاک این کشور است. آثاری که جسته و گریخته از میان نوشته های باستان شناسی و شرق شناسان به دست می آید روشنگر آن است که هنر و معماری از ۵۰۰۰سال قبل در این مرز و بوم ریشه دوانده است.
نظری اجمالی به معماری ایران در عهد باستان این ویژگی را آشکار می سازد که معماری ایرانی بر سه اصل استحکام، آسایش و انبساط پایه گذاری شده است. معماری ایرانی در طی تاریخ خود دارای اصالت طرح و سادگی توام با آرایش و تزیین بوده است.تمامی گستره ایران به ویژه روستاها و آثار قدیمی و باستانی آن چون کتاب زنده اما فرسوده ای از تاریخ معماری و هنر است که هر برگ از این کتاب در لحظه ای کوتاه دروازه چندین هزار سال تاریخ را بر روی تماشاگر می گشاید. کمتر روستایی در ایران وجود دارد که در آن معابر باستانی ناهید یا قلعه گبری و قلعه سلسال (صلصال) با طاق های ضربی و یا هلالی به چشم نیاید و در آن از بقعه ها و امامزاده ها و یا قلعه های معروف که مضمونی افسانه ای و تاریخی را در خویش نهفته اند اثری نباشد، برای مثال می توان به قلعه مرو و قلعه اصفهان و یا قصر کیاکسار پادشاه ماد در همدان، کاخ پاسارگاد و تخت جمشید یا پارسه، آثار شوش، ایوان مدائن یا طاق کسری در تیسفون اشاره کرد.
شاید به جرات بتوان گفت برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کرده و از آن در معماری استفاده کردند که نمونه بسیار قدیمی آن در معبد چغازنبیل واقع در شوش است که شاید بتوان با آن قدمت معماری بشر سنجیده شود و همچنین نشانه استعمال نخستین آجرها را در تپه سیلک کاشان، مناره ها و سدهای باستانی و بازمانده ساختمان های کهن در مرو، خرابه قصر هاتره در ساحل دجله و ویرانه های معبد کنگاور، یادگار خسرو پرویز در قصر شیرین و طاق بستان کرمانشاه مشاهده کرد.
شهرساز ایرانی از زمان های باستان از برجسته ترین کارشناسان عصر خود بوده اند تاریخ نام بسیاری از معماران برگزیده را به یاد ندارد، اگرچه آثار گرانقدر آنها بهترین شناسنامه در شناسایی خصایل هنری و اندیشه آنها است. از میان معماران شهره عهد باستان باید از «سئنا» نام برد که تا مرزهای نبوغ پیش تاخت و نیز به «برازه حکیم» که در زمان اردشیر ساسانی می زیست و سدساز و معمار و شهرساز بی همتایی بود اشاره کرد. «برازه حکیم» سدی را که اسکندر بر شهر فیروزآباد فارس بسته بود شکست و فیروزآباد تازه ای بنا کرد که دستاورد ها و خطوط اصلی معماری ایران را ترسیم می کرد. نمونه هایی از خدمات معماری این چنین معماران و مهندسانی در کتاب «فارس نامه» ابن بلخی و «آثار عجم» فرصت شیرازی و «مرآت البلدان» و فارس نامه ناصری «حاج میرزا حسن فسایی» و سایر کتب قدیمی آمده است. سیر تکاملی هنر ایرانی از جمله معماری ریشه در حوادث تاریخی کشورمان و همچنین طبیعت اقلیمی ایران دارد. فرهنگ های فاتحین و مغلوبینی که پا به ایران گذاشته اند سهم بسزایی در فرهنگ معماری این مرز و بوم دارد. آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه و اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسل ها در معماری ایران انعکاس واضحی دارد. نه تنها در بناهای عظیم بلکه در آثار کوچک هم این انعکاس را می توان یافت.
که در گذشته در سراسر این خطه وجود داشته اند گنجینه ای از فرهنگ معماری ایران باستان را در خویش نهفته اند از این معابد «میترا» که قبل از زرتشت در ایران رواج داشته نمونه های چندی باقی است. معبد «مصیصرا» در شمال غربی ایران که در کوه تراشیده شده است و همچنین صخره «بی فخریکا» در جنوب دریاچه ارومیه از جمله این نمونه ها هستند. مهرپرستان باستانی قبل از ورود به معبد در جایی دست خود را به آب می زدند و آن را «مهراب» می نامیدند، که شاید لغت محراب دوره اسلامی از آن سرچشمه گرفته باشد. معماری در زمان های مختلف از ابتدای عصر امپراطوری مادها از شکوه و عظمت بالایی برخوردار بوده و رو به پیشرفت گذاشت، در اواخر این مرحله تاریخی معماری دوره اسلامی با تجهیزات و سلیقه ای به شیوه ساسانیان از چنان جلوه ای برخوردار بود که در دنیا کم نظیر می باشد.
گردآوری توسط: تحقیقستان
