زندگی مردم مصر باستان

فرد مصری می گفت که آغاز آفرینش از آسمان شروع شده و آسمان و رود نیل پیوسته بزرگترین رب النوع او بشمار می رفت ماه یکی از خدایان و شاید کهنه ترین خدایی بود که در مصر مورد پرستش بود ولی در مراسم دینی رسمی خورشید عنوان بزرگترین خدا را داشت.

آداب عجیب زناشویی و ازدواج در مصر باستان

در دولت مصر زنا با محارم امری کاملاً عادی محسوب می شد. شاه اغلب خواهر و گاه دختر خود را به همسری خویش اختیار می کرد به این بهانه که خون خاندان سلطنتی را پاک و پاکیزه نگاه دارد. به همین جهت عادت همسری با خواهران از شاه به همه طبقات مردم سرایت کرد در قرن دوم میلادی دو سوم ساکنان آرسینوئه از این قاعده پیروی می کردند.

در شعر مصری قدیم کلمات (برادر) و (خواهر) همان معنی (عاشق) و (معشوق) زمان ما را داشته است و اگر زنی را به همسری اختیار می کردند او را خواهر خود می خواندند.

فرعون علاوه بر خواهر خود زنان دیگری نیز داشته است که از میان اسیران جنگی بر می گزیده یا بزرگان مملکت یا شاهزادگان بیگانه به او هدیه می کرده اند. پاره ای از اعیان مملکت در این کار از فرعون تقلید می کرده اند. البته هرگز نمی توانستند در این باره به درجه شاه برسند به ناچار بایستی در مراعات اصول جاری اخلاقی سرمایه و درآمد مالی خویش را از نظر دور نداشته باشند.

ولی توده مردم مانند همه افراد ملتهای دیگر که در آمد متوسطی دارند به یک زن قناعت می ورزیدند. ظاهرا چنان به نظر می رسد که زندگی خانوادگی منظم بوده و از لحاظ اخلاقی وحدود تسلط افراد خانواده با آنچه در میان ملل متمدن این زمان وجود دارد اختلافی نداشته است. وضع اجتماعی زن در آن زمان از وضعی که زنان بسیاری از ملتها در زمان حاضر دارند بالاتر بوده است.

نقشهایی که از زمانهای باستان بر جای مانده زنان را به صورتی نشان می دهد که آزادانه در میان مردم می خورند و می آشامند و در کوچه و بازار بی آنکه کسی نگهبان ایشان باشد یا سلاحی در دست داشته باشند در پی کار خویش می روند و با آزادی کامل به کارهای صنعتی و بازرگانی می پردازند.

سیاحان یونانی که عادت داشته اند بر زنان خود سخت بگیرند از مشاهده این آزادی زنان در مصر تعجب کرده و مردان مصری را که در تحت تسلط زنان خویش بسر می بردند استهزا کرده اند. شاید این منزلت عالیی که در مصر برای زنان بود از این پیدا شده که که در آن سرزمین تسلط زن یا مادر شاهی بر تسلط مرد یا پدر شاهی غالب بوده است.

گواه بر این مطلب آن است که نه تنها زن در خانه بزرگی کامل داشته بلکه تمام اراضی کشاورزی به زنان منتقل می شد. سبب زناشوئی با خواهر آن نبوده است که برادر از عشق خواهر بی تاب می شده بلکه مردان می خواسته اند به این ترتیب از میراث خانواده که از مادر به خواهر انتقال می یافته بهره برداری کنند و نمی خواسته اند که این ثروت به چنگ بیگانگان بیفتد.

حتی در مسئله نامزدی و اظهار عشق و زناشوئی و جنسی حق تقدم با زن بوده است گواه بر این غزلها و نامه های عاشقانه بازمانده از آن زمان است که بیشتر از طرف زن به مرد خطاب شده و زن از مرد می خواسته است تا زمان و مکانی را برای قرار ملاقات معین کند یا از او با کمال صراحت خواستگاری می کرده و طالب همسری می شده است.

در یکی از نامه ها چنین آمده است ((ای دوست زیبای من من خواستار آنم که همسر تو باشم و کدبانو و صاحب اختیار همه املاک تو باشم.)) به همین جهت که حجب و حیا که البته نباید با وفاداری اشتباه شود در نزد مصریان فراوان نبوده و ازمسائل جنسی با چنان صراحتی سخن می گفته اند که امروزه هرگز چنان سخنی نمی گوییم.

درکل در مصر زنان بر مردان ارشدتر بودند و شوهر پس از مدتی همه میراث خود را به همسر می بخشید.

لباس زنان نیز از پارچه ای حریر تشکیل می شد که فقط پایین تنه آنها را می پوشاند و اگر لباسی می پوشیدند که سینه و شکمشان را می پوشاند آنها را بی شرم و حیا می دانستند!! چرا که اعتقاد داشتند خدایان انسان را عریان آفریده اند و نباید خود را بپوشانند. زنها موی سر را کاملاً می تراشیدند و از موی عاریه استفاده می کردند. جالب اینکه بزرگترین افتخار برای یک مرد این بود که سر تراشیده یک زن را ببیند!

رقص نیز جزء لاینفک زندگی مصریان محوب می شد و در نقاشیها و نقش برحسته های باستان نیز ما این حرکات نمایشی را می بینیم که البته شاید به نظر ما هیچ شباهتی به رقص نداشته باشند.

دین

دین در مصر بالای همه چیز و پایین همه چیز بود. دین در هر یک از مراحل و به هر شکل از اشکال آن از توتم تا فلسفه الهی وعلم لاهوت در آن سر زمین وجود داشت و اثر آن در ادبیات و شکل حکومت و هنر و هر چیز دیگر جز اخلاق آشکار بود. جز سرزمین های روم و هند در هچ جای دیگر جهان به اندازه مصر خدایان متعدد وجود نداشت.

فرد مصری می گفت که آغاز آفرینش از آسمان شروع شده و آسمان و رود نیل پیوسته بزرگترین رب النوع او بشمار می رفت. ماه یکی از خدایان و شاید کهنه ترین خدایی بود که در مصر مورد پرستش بود ولی در مراسم دینی رسمی خورشید عنوان بزرگترین خدا را داشت.

خورشید را گاهی به نام خدای برین ((رع)) می پرستیده اند و آن را پدر درخشنده ای می دانستند که مادر زمین را با شعاعهای نافذ نور و حرارت خویش باردار ساخته است.

گاهی نیز خورشید را همچون گوساله مقدسی تصور می کردند که در هر بار ولادتش تجدید می شد و با جلال تمام برروی کشتی فلکی صفحه آسمان را طی می کرد و همان گونه که مرد سال خورده به طرف گور خویش سرازیر می شد او نیز به طرف مغرب سرازیر می شد.

مصریان قدیم بز نر و گاو نر را به شکل خاصی تقدیس می کردند و آنهارا رمز و نماینده نیروی جنسی خلاق می دانستند. درپایان کار خدایان رنگ آدمی پیدا کردند اگر صحیح تر گفته شود انسانها به شکل خدایان در آمدند.

این خدایان بشری مصری مانند خدایان یونانی چیزی جز مردان و زنان بر جسته ای نبودند که اندام درشت پهلوانی داشتند ولی همه آنان با استخوان و گوشت وخون آفریده شده بودند، گرسنه می شدند و خوراک می خوردند تشنه می شدند و آب می نوشیدند، عشق می ورزیدند و زناشویی می کردند، دچار خشم و غضب می شدند و می کشتند و در آخر کار به سالخوردگی می رسیدند و از جهان می رفتند.

این خدایان -یعنی رع و آمون و اوزیریس بزرگترین رب النوعهای مصری بودند. باگذشت زمان رع و آمون و خدای دیگری به نام پتاح درهم آمیخته شد و به صورت سه مظهر یاتجلی خدای یگانه ای در آمد که هرسه را فرا می گرفت.

مصریان راعقیده بر آن بود که اوزیریس نیل دوباره زنده می شود و همه گیاهان پس از مرگ زندگی را از سر می گیرند. انسان نیز می تواند بعد از مردن دوباره به زندگی باز گردد. این که جسد مردگان درخاک خشک مدتهای دراز صحیح و سالم می ماند ازعواملی است که عقیده خلود راهزاران سال در مصر باقی نگاه داشته است.

باوجود این باید دانست که دین مصری چندان توجهی به اخلاق نداشته است کاهنانی که همه وقتشان مصرف فروختن افسون و خواندن عزایم و پرداختن به آداب سحر و جادو می شد وقت آن را پیدا نمی کردند که اصول اخلاقی را به مردم بیاموزند.

خود خدایان برای آزردن یکدیگر از سحر و جادو و افسون مدد می گرفتند. ادبیات مصر قدیم پر از نام جادوگرانی است که باگفتن یک کلمه دریاچه ای را می خشکانیده یا دست و پای جداشده ای را به بدن می چسبانیده یامردگان رادوباره به رندگی باز می گردانیدند. هرشاه جادوگران خاصی داشت که به او کمک و راهنمایی می کردند مردم چنان معتقد بودند که فرعون را نیرویی جادوای است که با آن می تواند از آسمان باران فرود آورد یاسبب فیضان رودنیل شود.

روایت دیگر مربوط به مصر باستان این است که وقتی ملکه یا پادشاهی از دنیا می رفته نرده بانی برایش قرار داده می شده تا روحش به بهشت برود و معتقد بودند اگر کسی از زیر این نردبان رد بشود آن روح در زمین اسیر می شود و نمی تواند به آسمان برود.

دیگر اینکه قبل از اختراع چوبه دار مجرمان را از نردبان آویزان می کردند و معتقد بودند که روح آنها زیر نردبان باقی می ماند و همچنین اعتقاد داشتند وقتی یک فرعون می میرد یک پرنده که همانا روح اوست از دهان او خارج می شود.

زندگی پس از مرگ

مصریان باستان به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند و همه مردم از فقیر تا غنی و حتی فرعون تمام تلاششان بر ابن بود تا در طول حیات وسایل رفاه و آسایش خود را برای زندگی در جهان پس از مرگ تدارک ببینند.

طبق همین اعتقاد بود که در آرامگاه اشراف و فراعنه ظروف و اثاثیه و زیورآلاتی قرار می دادند تا در دنیای دیگر از آنها استفاده کنند. همچنین روی تابوت شاهان صحنه هایی از زندگی و جشن و شکار و پیروزی بر دشمن را ترسیم می کردند.

آنها حتی از دوران جوانی به فکر تهیه و تدارک اسباب مرگ خود بودند و اعتقاد آنها به زندگی پس از مرگ چنان قوی بود که به خاطر مرگ نزدیکان خود نیز زیاد گریه و زاری نمی کردند.

آنها معتقد بودند که کا یا روح آزاد شده مرده برای زندگی جاودانه در سرزمین مغرب (دنیای مردگان) به کالبد و جسم سالم نیاز دارد تا در آن حلول کند به همین خاطر بدن مرده را مومیایی می کردند تا جسم او تا وقتی که روح آزادش از راهروی مات برنگشته سالم بماند. همچنین پس از مومیایی جسد مرده را داخل تابوتی که هم اندازه و قالب بدنش ساخته شده بود قرار می دادند تا کالبدی آماده برای بقای روح فرعون در سرزمین مغرب باشد.

مصریان باستان معتقد بودند هر موجود زنده همزادی دارد که با مرگ او فوراً از بین نمی رود. به همین دلیل کنار جسد مومیایی غذاهای پیشکشی می گذاشتند تا همزاد (کا) از آنها تغذیه کرده و تا زمانی که روح آزاد (با) از راهروی مات بازنگشته سالم بماند. با بازگشت روح آزاد همزاد (کا) هم در کالبد مومیایی وارد می شد تا با هم به بهشت ابدی سفر کنند.

هرودوت مورخ یونانی عهد هخامنشیان در کتاب “تواریخ” خود از مشاهدات خود درباره نحوه مومیایی های مصریان چنین نوشته است: ” مصریان پس از شستن مرده در رود نیل مغز مرده را با چنگکی از راه بینی بیرون می کشیدند و درون جمجمه را شستشو می دادند.

سپس با سنگی لب تیز پهلوی مرده را می شکافتند و جگر، شش، معده و روده ها را در آورده و داخل چهار کوزه سفالین می گذاشتند. آنگاه درون شکم را با شراب خرما می شستند و بر آن داروهای معطر می پاشیدند و آن را با گیاه های خوشبو پر می کردند.

سپس شکاف پهلو را می دوختند و جسد را به مدت هفتاد روز در حمامی از مایع دارویی قرار می دادند و بعد از این مدت آن را بیرون آورده و با نوارهای آغشته به موم جسد را محکم نوارپیچ می کردند و روی آن نشانه های طلسم قرار می دادند. راهبان در حین این کار مدام وردهای جادویی می خواندند تا روح شیاطین از مرده دور شود . ”

گشودن دهان مومیایی یادآور دیدار هوروس با پدرش آزیریس است که در آن هوروس با تیشه ای چشم و گوش و زبان پدر مرده را باز کرد تا هم چشمی را که در نبرد باست از دست داده بود به او نشان دهد و هم خبر پیروزی را به گوش پدر برساند و هم با لمس لبان پدر قدرت فرمانروایی بر خدایان را از او دریافت کند.

کارگزاران و خویشاوندان مرده مجبور بودند تا تمام جزئیات مراسم آیینی را به دقت انجام دهند. چرا که معتقد بودند اگر بخشی از مراسم درست انجام نشود مرده در جهان زیرین به روحی خبیث بدل شده و بازماندگان را آزار خواهد داد.

پس از این مراسم جسد را داخل تابوتی از سنگ یا چوب سخت قرار می دادند و داخل تابوت هم انواع لوازم و ابزار زندگی روزمره مرده را می گذاشتند. داخل بعضی از تابوت ها پاپیروسهایی از کتاب مرگ قرار می دادند تا مرده در آن دنیا با خواندن کتاب مسیر رسیدن به راهروی مات را گم نکند.

کاهنان کتابهای مرگ را روی طوماری از برگ پاپیروس نوشته و در بازار می فروختند. مردم عادی هم به امید اینکه با داشتن این کتاب می توانند به سوالات خدایان جواب داده و از دروازه ها عبور کنند آنها را خریده و در خانه نگهداری می کردند یا در مقبره خود قرار می داند.

کاهنان به احترام خدایان بر روی صورت مومیایی شده فرعون ماسکی طلایی قرار داده و بر درپوش تابوت او جملات جادویی برای حفاظت روح فرعون از شیاطین می نوشتند.

در قدیم رسم بر آن بود که همراه فرعون تعدادی از نوکران و برده ها را زنده زنده دفن می کردند تا فرعون در دنیای مرده ها و به کمک آنها بتواند دوباره بر مردم حکومت کند. اما به مرور زمان این رسم برچیده شد و به جای آنها مجسمه هایی از ساحران نوکران و خدایان را داخل تابوت فرعون قرار دادند.

روح آزاد مرده (با) مجبور بود از دروازه های خدایان عبور کند تا به قرارگاه آزیریس در راهروی مات برسد. از آنجا که در هر دروازه خدایان نگهبانی وجود داشت مرده می بایست ثابت می کرد که در طول زندگی چه کارهایی را در حق خدایان و فرزندان آنها (فراعنه) انجام داده تا اجازه عبور از دروازه ها را به دست آورد. با عبور از دروازه های خدایان مرده به آخرین و مهمترین دروازه یعنی راهروی مات می رسید.

در این جا یکی از خدایان قلب مرده را در آورده و روی یکی از کفه های ترازوی مات قرار می دهد. اگر قلب مرده سبکتر از پر باشد یعنی در زندگی کارهای خوبی انجام داده و تمام عمر در خدمت فرعون و خدایان بوده پس لیاقت آن را دارد که نزد آزیریس برود.

اما اگر قلبش سنگینتر از پر باشد یعنی در دنیای زنده ها کارهای بد و زشت زیادی انجام داده و به پسر خدایان (فرعون) خدمت نکرده پس مستوجب عذاب و نابودی است و باید توسط شیطان آموت (سگی با سر تمساح که زیر وزنه نشسته است) بلعیده شود

گردآوری توسط: تحقیقستان