جایگاه آموزش در قزاقستان

به گفته محققان, بیش از ۳۰۰۰ واژه فارسی, وارد زبان قزاقی شده است علاوه بر واژگانی دینی مانند خدا, نماز, روزه و پیامبر, بسیاری از واژه های روزمره زبان فارسی هم وارد زبان قزاقی شده است سید جواد جلالی کیاسری, وابسته فرهنگی ایران در آلماتی قزاقستان در یادداشتی به جایگاه آموزش و ترجمه زبان فارسی در قزاقستان پراخته است این مطلب در زیر از نظر خوانندگان می گذرد.

آموزش زبان فارسی در کشور بزرگ و پهناور قزاقستان از سال ۱۹۸۹ شروع شده است، ولی در سال های اخیر ارتباطات فرهنگی ایران و قزاقستان گسترش یافته که می توان به تبادل دانشجویان، ترجمه آثار بزرگان و برگزاری همایش های علمی و ادبی و تاریخی اشاره کرد. هر ساله اساتید و محققان علاقه مند به زبان فارسی به ایران دعوت می شوند و در نمایشگاه های بین المللی کتاب تهران شرکت می کنند. همچنین وابستگی فرهنگی ایران در آلماتی قزاقستان، تاکنون چندین میزگرد، کنفرانس، شب شعر و المپیاد زبان فارسی در سطح دانشگاه های قزاقستان برگزار کرده است.

زبان فارسی زبان ذوق و شعر است. هفت شاعر بزرگ ایرانی، یعنی: رودکی، فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ و نظامی، در قزاقستان به «هفت ستاره شرقی» معروف هستند. مردم این کشور از طریق ترجمه آثار این بزرگان با فرهنگ ایرانی آشنا شده و می شوند. البته نسخه کامل آثار شاعران ایرانی، فقط به روسی ترجمه شده و قزاق ها بیشتر از طریق زبان روسی با این آثار آشنا شده اند. ولی گزیده ای از آثار، مثل داستان «رستم و سهراب» شاهنامه که نمایش آن به زبان روسی، در ماه فوریه از سوی وابستگی فرهنگی ایران در آلماتی در دانشگاه های آبای و ژمپو به روی صحنه رفت، پیش تر به زبان قزاقی ترجمه شده بود.

مردم قزاقستان، ایران را با خواندن اشعار فردوسی و خیام و حافظ می شناسند. همچنین از طریق این آثار، آنها متوجه شباهت های فرهنگی بین خودشان و ایرانی ها مانند «عید نوروز» که در دو کشور مرسوم است، شده اند.

پیش از حضور فرهنگی ایران در قزاقستان، زبان فارسی تنها در یک دانشگاه تدریس می شد، ولی پس از آن- گروه زبان فارسی در چندین دانشگاه تاسیس و شروع به فعالیت کرد. تاکنون، کارهای زیادی جهت گسترش روابط فرهنگی و علمی ایران و قزاقستان صورت گرفت و از جمله، کتاب های فرهنگی و ادبی بسیاری از زبان فارسی به زبان قزاقی ترجمه شده است.

در حال حاضر وابستگی فرهنگی ایران با دانشگاه های قزاقستان، مخصوصاً با دانشگاه هایی که دارای کرسی آموزش زبان فارسی هستند، ارتباط نزدیکی دارد. کتاب های ارزشمند و گرانبهایی به کتابخانه این دانشگاه ها اهداء کرده و در اعزام دانشجویان و استادان به ایران برای دوره های دانش افزایی و نیز شرکت در همایش های علمی، قدم های موثری برداشته است.

ایران و قزاقستان به خاطر مشترکات تاریخی و نیز همسایگی نزدیک، تعاملات فرهنگی و تجاری زیادی با یکدیگر داشته و دارند. اسلام از طریق ایران، وارد کشورهای آسیای مرکزی شده و این امر باعث شد تا واژه های دینی و مذهبی زیادی از طریق زبان فارسی وارد زبان قزاقی شود. به گفته محققان، بیش از سه هزار واژه فارسی، وارد زبان قزاقی شده است. واژه هایی چون: خدا، نماز، روزه و پیامبر، علاوه بر واژگان دینی، بسیاری از واژه های روزمره هم وارد زبان قزاقی شده است.

پس از ملاقات وزیران فرهنگ ایران و قزاقستان با یکدیگر و امضای موافقت نامه فرهنگی، توافق شده که فیلم های مهم و آثار شعرای معاصر ایرانی نیز به زبان قزاقی ترجمه شود. خوشبختانه دورنمای روابط فرهنگی ایران و قزاقستان، درخشان است، چرا که اشتراکات فرهنگی بسیاری بین این دو کشور وجود دارد و دانشجویان زیادی در قزاقستان، مایل هستند زبان فارسی را یاد بگیرند.

زبان فارسی برای قزاقها بسیار اهمیت دارد، زیرا آنها اگر بخواهند با ادبیات کلاسیک خودشان آشنا شوند، لازم است که فارسی را بدانند، چرا که واژه های فارسی در آثار بزرگان قزاق بسیار دیده می شود. همچنین اگر بخواهند تاریخ خود را بهتر بشناسند، باز نیازمند دانستن زبان فارسی و متون تاریخی فارسی هستند؛ رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری، داستان های پهلوانی شاهنامه فردوسی، غزلیات حافظ، اندرزهای سعدی، مولانا، عطار، نظامی و … در ذهن و افکار مردم قزاقستان، فراوان به چشم می خورد و از همین رو، مردم نیز از آنان استقبال می کنند.

شعر فارسی در همه جای دنیا معروف است و این معروفیت در قزاقستان هم خودش را نشان می دهد. مردم نیز خوشحال هستند که به زبان خودشان می توانند با جهان معنوی زیبای شاعران بزرگ مشرق زمین، حس هم نوایی و همگرایی پیدا کنند. بر این اساس، شاعران دوره کلاسیک قزاقستان با شعرای ایرانی آشنایی داشته اند و از سوژه های آنها استفاده می کردند. مانند: آبای قونان بایف که منظومه لیلی و مجنون نظامی گنجوی را به شعر قزاقی بازگویی کرده است و این نشان می دهد که زبان فارسی همیشه در قزاقستان، رایج بوده و پیشینه داشته است.

در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، بعضی از آثار معروف ادبیات فارسی به قزاقی ترجمه شد و حتی تلاش کردند شاهنامه فردوسی را به نظم ترجمه کنند. در این دوره، تعداد علاقه مندان به شعر فارسی بسیار زیاد بود و شاعران قزاقی علاوه بر زبان مادری، به فارسی و عربی و روسی نیز مسلط بودند. شاعر بزرگ قزاق «آبای قونان بایف» اساساً اولین بار اشعار خود را به پیروی از شاعران ادبیات کلاسیک ایران سرود و از آنها الهام گرفت.

نویسنده نامدار قزاق «مختار آویزوف» می گوید: «آبای» در جوانی به شدت تحت تاثیر شاعران شرقی قرار داشت و شعرها و داستانهای شاعران بزرگی همچون: فردوسی، حافظ، نظامی، سعدی، رودکی، عطار و مولانا را از روی متن اصلی و گاهی از روی ترجمه های جغتایی می خواند و حتی برای اوّلین بار، عروض و قافیه را در شعر قزاقی مطرح نمود. آبای، حافظ را استاد روحانی خود می دانست و احترام و ارادت خاصی به او داشت.

اشعار برادرزاده او یعنی «شاه کریم قودای بردی» نیز از نظر معنا و مضمون، بسیار شبیه به شعرهای حافظ است. شاید به این دلیل، که او اشعار حافظ را به قزاقی ترجمه کرده است.

از دوران قدیم، زبان فارسی در قزاقستان وجود داشته است. امّا در بعضی دوره ها حضورش را کمتر و در برخی دوره ها بیشتر می بینیم. شعرای قزاقی دوره های قدیم تر، زبان فارسی را می دانستند و با ادبیات فارسی آشنایی خوبی داشتند. به طوری که در مکتب خانه ها، گلستان و بوستان را در کنار درس های دینی می خواندند. همینطور: مثنوی، خمسه نظامی و داستان های زیبای شاهنامه فردوسی را.

بنابراین، زبان فارسی برای مردم قزاقستان جذابیت خاص خودش را دارد. به ویژه اینکه، بسیاری از دانشجویان می خواهند این زبان را به عنوان زبان تخصصی خودشان انتخاب کنند و در این زمینه، تلاش و فعالیت کنند تا روابط ادبی دو کشور را که در طول تاریخ، یکی بوده اند- حفظ کنند.

در این راستا، وابستگی فرهنگی ایران در آلماتی قزاقستان، هماهنگی مناسبی با دانشگاه های الفارابی، آبلای خان و ژمپو دارد و از فارسی آموزان این دانشگاه ها، پشتیبانی های مادی و معنوی به عمل می آورد. دوره های آموزشی برای فارسی آموزان قزاق (چه در ایران و چه در قزاقستان) از سوی «بنیاد سعدی» مورد حمایت قرار می گیرد و این بنیاد که مسئول آموزش زبان فارسی در جهان است، تاکنون کمک های ارزشمندی در این زمینه داشته است.

همچنین، عالمان و دانشمندان قزاقستان می خواهند از پژوهش های مراکز علمی ایران استفاده کنند تا از این راه بتوانند آشنایی بیشتری با مردم، تاریخ، فرهنگ، ادبیات و هنر ایرانیان کسب کنند. نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که ایران از جهات بسیاری برای قزاق ها و بسیاری از کشورهای جهان جذاب است، به خصوص به عنوان یک کشور تاریخی، با تمدنی بزرگ و ادبیاتی غنی و سرشار و چهره هایی که در حیات معنوی بزرگان جهانِ فکر و اندیشه، سهم و نقشی ماندگار داشته و دارند.

گردآوری توسط: تحقیقستان