باافزایش جمعیت وپیشرفت تمدن در ایران باستان ایرانیان برای اینکه دیگرفقط درمحیط تنگ ومحدوددره هاوپای رودهاوچشمه سارها نمانند به امیدباران های اتفاقی ویا ابهای جاری موقتی وکشت بندسازی زراعت نکنندو باکشیدن اب ازچاه های معمولی بازوربازوهایشان ویااستفاده ازنیروی حیوانی(به ویژه دردشت هاوفلات ها)زندگی پرمشقت وکشاورزی ودامداری کاملا محدود و کم درامدی نداشته باشند و خلاصه بتوانند با زیرکشت بردن سطح وسیعی اززمین های حالخیزدردشت هاکه به علت نبودن اب بی بهره مانده احتیاجات روزافزون خودشان را تامین کنند .

درچندین هزارسال قبل دست به ابتکارجدیدی زده که ان راقنات یا کهریز نام گزارده اند.بااین اختراع که درنوع خوددرجهان تاکنون بی نظیراست میتوان مقدار قابل توجهی ازاب های زیرزمینی راجمع اوری کردوبه سطح زمین رساند که همانند چشمه های طبیعی اب ان درتمام طول سال بدون هیچ کمکی ازدرون زمین به سطح ان جاری گردد.

پیدایش ورواج این تکنولوژی جدیدکه استفاده ازابهای تحت الارضی رابرای دامداری و به ویژه کشاورزی نسبتاوسیع ممکن میسازد باعث شدکه ابادیهای متعددی درسراسرفلات ایران به خصوص درنقاط خشک ترمناطق کشور گشترش یابدوبخش های جدیدی رادرکشاورزی ودامداری موردبهره برداری قراردهد تااینکه پس از گذشت قرن ها تکنولوژی تازه دیگری در زمینه استفاده ازابهای زیرزمینی متولدشدکه همان چاه های عمیق ونیمه عمیق موتوری است که بااستفاده ازان سطحهای بیشتری به زیرکشت وزرع گرفته شد.

قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده هزاران سال قدمت داردقدمت بسیاری ازقناتهای ایران از پنج شش هزار سال متجاوزاست وعمری برابرباتاریخ کهن ایران دارد.باوجوداین که چندین هزارسال ازاختراع ان می گزرد معهذا هنوز هم این روش استفاده ازاب درقسمت مهمی ازروستاها ومناطق مسکونی وکشاورزی ودامداری کشورمعمول ومتداول است وحتی یکی ازارکان اصلی کشت وزرع در نواحی خشک راتشکیل می دهد.

این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده بعدهاازایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته ومورداستفاده مردم دردیگرنقاط دنیاقرارگرفته است متاسفانه باپیدایش شیوه های حفرچاه های موتوری عمیق ونیم عمیق تعدادقناتهای دایرکشورروزبه روزکاهش می یابد.براثرغارت ابهای تحت الارضی دراولین دوره های حفرچاه های عمیق تعدادبسیارزیادی ازقناتها خشک شد خوشبختانه وزارت اب وبرق سابق ووزارت نیروی فعلی حفرچاه های عمیق ونیمه عمیق رامحدودومشروط به کسب اجازه مخصوص کرده است.درضمن ازلحاظ فنی راه هایی وجود داردکه ازان طریق می توان اب اغلب قنات هاراافزایش دادوحتی بسیاری ازقنات های خشک شده رامجدا دایر ساخت .

شرح مختصری درباره ساختمان ومشخصات قنات:

قنات تشکیل شده است ازیک دهانه یاهرنج که روبازاست ویک مجرای تونل مانندزیرزمینی وچندین چاه عمودی مه مجرایاکوره زیرزمینی یانقب را در فواصل مشخص باسطح زمین مرتبط می سازد چاه ها که به انها درموقع حفر میله گفته میشودعلاوه برمجاری انتقال موادحفاری شده به خاج یعنی سطح مین عمل تهویه نقب یا کانال زیرزمینی رانیزانجام میدهدوراه ارتباط برای لایروبی تعمیروبازدیدازداخل قنات نیزشمار میرود.قطرچاه هاوابعادومجرارامعمولا انقدرمی گیرندکه خاکبرداری حتی المقدور کم بشوشدولی درضمن مقنی هم بتواندبه اسانی پایین برودودرانجاکاربکند.اغازقنات همان دهانه قنات است که مظهرقنات نامیده میشود.مظهرقنات جایی است که اب ازدل قنات بیرون می ایدوظاهرمی شودومی تواند برای ابیاری ودیگرمصارف مورداستفاده قراربگیرد.

قسمت انتهایی قنات پیشکارقنات نامیده می شودکه دراخرین قسمت ان مادرچاه قنات قرار گفته است.توسعه قنات وافزودن برتعدادچاه های ان که دراصطلاح به این عمل(نوکنی)قنات گویند ازمادرچاه اغاز میشود.قسمتهایی ازقنات که باحفرانها هنوز اب بیرون نمی اید(مانند دهانه قنات وقسمتی هم از نقب)خشکه کار وقسمتی که ابدار است(قسمت انتهایی)قسمت ابده قنات نامیده می شود.حفرقنات معمولاازمظهران که همان سطح زمین است وخشک می باشد شروع وبه منابع ابده مادر چاه ختم میشود.بنابراین اول دهانه قنات یاهرنج که خشک است وبعداولین چاه یامیله ها که اینهاهم خشک است واب نداردوبه اصطلاح قسمت(خشکه کار)قنات نامیده میشود حفرمی شود.بعدکار به طرف قسمت های بالا دست که همان قسمتهای ابده وبیشتر ابده زمین باشد ادامه پیدا می کند.

جهت دریافت مقاله کامل اینجا کلیک کنید.

گردآوری توسط: تحقیقستان