ارتباط بین کتاب و درخت

می دانیم بیشتر حجم کاغذ تولیدی از چوب درختان تهیه می شود .همچنین مهمترین قسمت تشکیل دهنده ی کتاب, کاغذ می باشد در ادامه به تاریخ تولید کاغذ و روش های تولید آن و همچنین به ارتباط بین کتاب و درخت به طور مفصل اشاره شده است.تولید کاغذ یکی از تولیداتی است که مستقیما می تواند محیط زیست زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد.

انسان اولیه به تدریج که نیاز به تصویر کردن اشیاء، یادداشت کردن وقایع و ارسال پیام های کتبی را درک کرد، اهمیت و ضرورت شیئی که بتواند بر روی آن اثر به جا ماندنی را ثبت کند، دریافته بود و همواره در راه دستیابی به آن تلاش می کرد . کلمه کاغذ از واژه چینی کاکتز گرفته شد. ( نام فارسی آن را رخنده یا پرزه است )

تاریخچه

در بین النهرین از لوحه های گلی، در مصر (۱۸۳۸ ق.م) از پاپـیروس، در چین از حکاکی بر روی لوحه های چوبی و نمد با قلم مو و پارچه ابریشمی، این منظور را عملی می کردند. با توجه به اینکه صنعت، نمد مالی در خاور دور سنّت و متداول بود، فردی چینی به نام تسائی لون (۱۰۵ میلادی) از قطعات کهنه و اضافی ابریشم، خمیر و بعد ورقه هایی به صورت نمد درست کرد و از آن به کمک قلم مو برای نقاشی و نوشتن استفاده کرد و بعد به جای ابریشم، چوب خیزران و درخت توت را بکار گرفت. در حقیقت باید او را اولین مخترع کاغذ در دنیا دانست .

سیر تحولی رشد

کارگران چینی که در سال ۷۵۱ به دست ایرانیان اسیر شدند این فن را با استفاده از کتان و شاهدانه به مردم سمرقند آموختند و بعدها توسط مسلمانان در بغداد، دمشق و حتی مراکش و اسپانیا متداول شد. اولین کارخانه کاغذ سازی در سال ۱۱۵۴ در اسپانیا و اولین آسیاب تهیه پودر چوب در سال ۱۱۹۰ در فرانسه تأسیس شده بود .

در ایران فعالیت کاغذ سازی اولین بار با تأسیس کارخانه مقواسازی و با استفاده از کاغذهای باطله در سال ۱۳۱۳ شمسی در کرج شروع شد و حدود ۱۵ سال است که با تأسیس دو کارخانه کاغذ سازی پارس در هفت تپه خوزستان و کارخانه چوب و کاغذ ایران (چوکا) در گیلان، به صورت یک تکنولوژی مدرن و پیشرفته درآمده است .

مواد اولیه تهیه کاغذ

مواد اولیه انواع کاغذ بطور کلی، مواد سلولزی است که از منابع مختلف تهیه می شوند :

ساقه کتان، شاهدانه، پنبه که الیاف بلند (در حدود ۱٫۲ تا ۶ میلی متر) دارند .

ساقهٔ گیاهانی مانند گندم، جو (کاه)، نی، کنف و غیره .

درختانی که برگ سوزنی دارند، مانند کاج (با الیاف بلند ) و یا برگ پهن، دارند مانند چنار (با الیاف کوتاه در حدود ۰٫۵ تا ۱٫۲ میلی متر )

انواع کاغذ های باطله و یا خرده ها و قطعات مقوای کهنه

الیاف تفاله نیشکر

برخلاف این تصور که تولید کاغذ اساسا یک فرآیند مکانیکی است، در این فرآیند، پدیده های شیمیایی نقش برجسته ای دارند. از تبدیل چوب به خمیر کاغذ گرفته تا تشکیل کاغذ، اصول شیمیایی دخالت آشکاری دارند. لیگنین زدایی از یک منبع گیاهی مناسب، معمولا چوب، یک فرآیند شیمیایی ناهمگن است که در دما و فشار زیاد انجام می شود .

دامنه شیمی کاغذ، وسیع و جالب است شامل مباحثی از قبیل شیمی کربوهیدراتها، رنگدانه های معدنی، رزینهای آلی طبیعی و سنتزی و افزودنی های پلیمری متعدد می باشد. در فرآیند تشکیل نیز تا حد زیادی شیمی کلوئید و شیمی سطح دخالت دارد. نقش پلیمر، شیمی محیط زیست و شیمی تجزیه را نیز نباید فراموش کرد .

مراحل تهیه کاغذ

تبدیل چوب به قطعات ریز :

با استفاده از ماشین پوست کنی، و دستگاه تولید تراشه و عبور تراشه ها از الک مخصوص صورت می گیرد و قطعاتی به طول حداقل ۴ و عرض ۲ سانتی متر (در مورد چوب) به دست می آید .

پختن چوب و تولید خمیر :

این عمل ممکن است از طریق مکانیکی یعنی، بدون استفاده از مواد شیمیایی و توسط بخار آب جوش، تحت فشار صورت گیرد که معمولاً برای تهیه کاغذهای ارزان و کاهی، مانند کاغذ روزنامه متداول است. در روش شیمیایی از هیدروکسید سدیم (در روش قلیایی ) ، سولفیت هیدروژن کلسیم، در محیط اسیدی (PH=2-3 ، روش بی سولفیت) و یا سولفیت سدیم (در روش سولفیت) همراه با کمی کربنات سدیم در دمای بالاتر از ۱۰۰ درجه سانتیگراد و تحت فشار، استفاده می شود. در این مرحله خمیر قهوه ای رنگی حاصل می شود که از آن در تهیه مقوا، کارتن، و یا کاغذ های کاهی استفاده می شود .

شستشوی خمیر کاغذ :

شستشوی قلیایی، که با استفاده از محلول ۳ درصد سود در دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتیگراد به مدت یک تا دو ساعت صورت می گیرد. این عمل برای جدا کردن لیگتین و کاهش رنگ خمیر انجام می پذیرد .

برخلاف این تصور که تولید کاغذ اساسا یک فرآیند مکانیکی است، در این فرآیند، پدیده های شیمیایی نقش برجسته ای دارند. از تبدیل چوب به خمیر کاغذ گرفته تا تشکیل کاغذ، اصول شیمیایی دخالت آشکاری دارند .

اعمال شیمیایی (رنگ زدایی) در دو مرحله صورت می گیرد :

۱- کلر زنی، که در PH=2 تا دمای ۲۵ تا ۴۵ درجه سانتیگراد به مدت تقریبی یک ساعت صورت می گیرد. در این مرحله لیگتین باقیمانده در خمیر، به صورت محلول در می آید که بسته به نوع مواد شیمیایی به کار رفته برای پخت، بین ۳ تا ۱۵ درصد ممکن است تغییر کند .

۲- رنگ زدایی که توسط هیپوکلریت سدیم (به صورت محلول ۳ درصد)، دی اکسید کلر، پراکسید هیدروژن، ازون، و غیره در PH=9-10 صورت می گیرد. تا اینکه لیگتین فقط اکسید شود و سلولز تحت تأثیر قرار نگیرد .

خشک کردن خمیر کاغذ :

در این مرحله خمیر کاغذ را از دستگاه تمیز کننده و توری هایی که دارای سوراخهای ۲ تا ۳ میلیمتری اند، عبور می دهند تا قسمت عمده آب خود را از دست بدهد. بعد آن را از پرسهای قوی عبور می دهند تا باقیمانده آب آن نیز خارج شود .

پرس کردن، برش زدن و بسته بندی :

با عبور خمیر خشک شده از میان غلتک های مخصوص، آن را به صورت صفحات کاغذ در آورده و توسط دستگاه برش آن را در اندازه های مورد سفارش و نیاز بازار مصرف برش می دهند و بسته بندی می کنند.

کتاب و درخت (کاغذ)

برای نشان دادن اهمیت نگهداری از کتاب و صرفه جویی در مصرف کاغذ، لازم است آمار دیگری را بیان کنیم. طبق گزارش های محیط زیست هر ایرانی سالانه ۱۳ کیلوگرم کاغذ مصرف می کند که در کل رقمی برابر ۹۱۰ میلیون کیلو گرم می شود و از آنجا که برای تولید هر تن کاغذ باید ۱۷ درخت تنومند قطع شود، در یک سال بیش از ۱۵میلیون درخت قطع می شود.

ارقام بالا، بسیار نگران کننده و خطرناک است. اگر همین طور اسراف ما در مصرف کاغذ ادامه یابد، شاید برای چند سال دیگر جنگل های ایران نابود شوند. به خصوص که در کشور ما علاوه بر قطع درختان برای تولید کاغذ، روز به روز صنایع چوبی در زندگی ما مصرفشان افزایش می یابد. همچنین فجایع آتش سوزی هم تبدیل به خبری تکراری در رسانه ها شده است.

از این رو وظیفه ما است که علاوه بر دقت در استفاده از کاغذ در مدارس و ادارات، از کتاب ها هم به شکل بهتری نگهداری کنیم. زیرا فرهنگ درختکاری، چندان در بین ما مرسوم نیست تا بتوان گفت با بریدن هر درخت، درختی دیگر جایگزین آن می شود.

از این رو، یکی از راه های حفظ محیط زیست و جلوگیری از قطع درختان برای تولید کاغذ، ترویج خرید و فروش و مبادله کتاب های درسی و غیر درسی دست دوم است. اگر ما بتوانیم به راحتی کتابی را که لازم داریم در بازار دست دوم بیابیم، می توانیم ضمن صرفه جویی در هزینه چاپ مجدد آن کتاب و نیز جلوگیری از فروافتادن یک درخت، به کشورمان و همچنین جهان کمک کنیم.

اما مساله این است که هم اکنون در خانه های همه ما کتاب هایی وجود دارد که هرگز مورد استفاده مجددمان قرار نمی گیرد. کتاب هایی که درون جعبه ها بعضا در شرایط بد انبار، نگهداری می شوند. کتابهایی که به دلیل مراجعه افراد به بازار کتاب، هر ساله تجدید چاپ می شوند.

در این شرایط بهترین کار، عرضه این کتاب ها به خریداران و علاقمندانشان است. ولی شاید بپرسید چگونه و کجا؟ و احتمالا به فکر دردسرهای حمل و نقل و جابه جایی کتاب ها برای فروش در بازار دست دوم هم بیوفتید.

ما برای این مشکلات راهکار خوبی داریم. شما می توانید با کمترین دردسر (و شاید کاملا بی دردسر) بادرج آگهی «رایگان» در سایت شیپور تمام کتاب هایی که دیگر به کارتان نمی آید را به معرض فروش و یا مبادله بگذارید.

این کار مشکل اختصاص وقت برای رفتن به بازار کتاب های دست دوم و چگونگی حمل و نقل کارتن های سنگین را مرتفع می کند. در این صورت، کافی است شما منتظر زنگ مشتری باشید. اگر بر سر قیمت توافق شد، خریدار خود به نزدتان می آید و با پرداخت پول، کتاب را می برد.

همچنین همان طور که گفته شد، می توانید کتاب را صرفا جهت ارائه در سایت آگهی کنید. به این کار مبادله کتاب می گویند. یعنی بدون دریافت هیچ پولی تنها از علاقمندان می خواهید، کتاب را از خانه شما دریافت کنند. این شیوه برای کسانی که نیازی به پول کتاب ندارند و یا عجله دارند که خانه و یا انباری شان از کارتن های کتاب خالی شود، توصیه می شود.

مزیت دیگر این راه کار در رونق یافتن کتاب خوانی است. زیرا دیگر بهانه گرانی کتاب نمی تواند دلیلی برای کتاب نخواندن باشد. چرا که قیمت کتاب های دست دوم، به مراتب کمتر از کتاب نو است.

همیشه کتاب یک سرمایه باقی می ماند، حتی پس از گذشت سالها از زمانی که از خریده شده است.

گردآوری توسط: تحقیقستان